Viêm loét dạ dày kiêng gì là câu hỏi phổ biến của nhiều bệnh nhân, tuy nhiên cần hiểu rằng không có một chế độ kiêng khem tuyệt đối nào áp dụng cho tất cả mọi người. Việc lựa chọn thực phẩm cần dựa trên nguyên tắc tránh những loại có thể gây kích ứng hoặc làm trầm trọng thêm tình trạng loét.
1. Cơ sở khoa học của việc kiêng khem trong viêm loét dạ dày
Cơ chế bệnh sinh của viêm loét dạ dày liên quan đến sự mất cân bằng giữa yếu tố bảo vệ (lớp chất nhầy mucin, prostaglandin, lưu lượng máu niêm mạc) và yếu tố tấn công (acid-pepsin, helicobacter pylori, stress oxy hóa). Trong đó, việc kiêng khem được xây dựng dựa trên nguyên lý giảm thiểu các tác nhân kích thích tiết acid dịch vị và bảo vệ niêm mạc dạ dày. Do đó, chế độ ăn kiêng hợp lý sẽ tạo môi trường thuận lợi cho quá trình tái tạo và phục hồi của niêm mạc dạ dày.
2. Danh mục thực phẩm cần kiêng tuyệt đối
2.1 Nhóm thực phẩm kích thích tiết acid
Kiêng thực phẩm kích thích tiết acid là nguyên tắc quan trọng trong điều trị viêm loét dạ dày. Khi niêm mạc dạ dày đã tổn thương, việc tiếp tục kích thích tiết acid HCl sẽ làm chậm quá trình lành vết loét và tăng nguy cơ biến chứng như xuất huyết, thủng dạ dày. Hơn nữa, acid dịch vị dư thừa sẽ làm giảm hiệu quả của các thuốc ức chế bơm proton và kháng H2, đồng thời tạo ra vòng xoắn bệnh lý: tăng tiết acid → tổn thương niêm mạc → nhạy cảm với acid → tăng viêm loét. Do đó, việc kiêng hoàn toàn các chất kích thích tiết acid là biện pháp then chốt trong phác đồ điều trị toàn diện bệnh viêm loét dạ dày.
| Nhóm thực phẩm | Các loại cụ thể |
| Đồ uống có caffeine | Cà phê, trà đặc, coca cola, pepsi, nước tăng lực, trà xanh đậm đặc, chocolate nóng, matcha đậm |
| Đồ uống có cồn | Rượu, bia, rượu vang, cocktail, rượu mạnh, rượu trái cây, sake |
| Thực phẩm lên men | Dưa chua, kim chi, sữa chua, mẻ, chao, tương, nước mắm, mắm tôm, mắm nêm |
| Gia vị cay nóng | Ớt tươi, ớt khô, tiêu, hạt tiêu, gừng tươi, tỏi sống, wasabi, mù tạt, sa tế, ớt bột |
| Nước ép trái cây chua | Nước cam, chanh, bưởi, quýt, dứa, me |
2.2 Nhóm thực phẩm gây kích ứng niêm mạc
Việc kiêng thực phẩm gây kích ứng niêm mạc là một yêu cầu bắt buộc trong điều trị viêm loét dạ dày. Khi niêm mạc dạ dày bị tổn thương, lớp bảo vệ glycoprotein bị phá vỡ khiến các tế bào biểu mô dễ bị tác động trực tiếp bởi các chất kích ứng. Các thực phẩm này không chỉ kích hoạt các thụ thể đau và gây viêm tại chỗ mà còn làm tăng tiết các cytokine tiền viêm như IL-1β, TNF-α, dẫn đến phản ứng viêm mạnh hơn. Điều này tạo ra một vòng xoắn bệnh lý, làm chậm quá trình lành vết loét và tăng nguy cơ biến chứng. Do đó, việc loại bỏ hoàn toàn các thực phẩm gây kích ứng niêm mạc là một phần thiết yếu trong phác đồ điều trị.
| Nhóm thực phẩm | Các loại cụ thể |
| Thực phẩm cứng, dai | Thịt dai, nấm mèo, măng khô, mực khô, da động vật, sụn, gân, bò khô, thịt hun khói |
| Thực phẩm chiên rán | Các loại thức ăn nhanh, đồ chiên ngập dầu, khoai tây chiên, gà rán, chả giò, nem rán, bánh rán |
| Thực phẩm chua | Cam, quýt, chanh, bưởi, me, dấm, khế chua, sấu, tắc, ổi non |
| Thực phẩm nhiều muối | Thịt muối, cá muối, dưa muối, cà muối, thịt nguội, xúc xích, lạp xưởng, thịt xông khói, cá khô mặn |
| Các loại hạt thô | Đậu phộng sống, hạt điều thô, hạt bí, hạt dưa, hạt hướng dương nguyên vỏ |
| Rau củ thô cứng | Củ đậu sống, su hào sống, cà rốt sống, dưa chuột sống, rau sống |
| Đồ ăn vặt cay nóng | Snack cay, bim bim cay, mì gói cay, bánh tráng trộn cay |
| Thực phẩm chế biến sẵn | Xúc xích, pate, thịt hộp, cá hộp, đồ ăn đóng gói có chất bảo quản |
Lưu ý quan trọng:
- Mức độ dung nạp với từng loại thực phẩm có thể khác nhau giữa các bệnh nhân
- Nên tránh hoàn toàn trong giai đoạn cấp tính và từ từ thử nghiệm trong giai đoạn ổn định
- Cách chế biến thực phẩm cũng ảnh hưởng đến mức độ kích ứng dạ dày
- Nên tham khảo ý kiến bác sĩ để có chế độ ăn phù hợp với từng trường hợp cụ thể
3. FAQs
- Có cần kiêng đồ chua hoàn toàn không? → Nên kiêng hoàn toàn trong giai đoạn cấp tính. Khi bệnh ổn định, có thể ăn thử một số loại trái cây ít chua như táo chín, lê. Tuy nhiên cần tránh các loại chua đặc như chanh, me, khế.
- Uống trà xanh loãng có được không? → Không nên uống trà xanh, kể cả loãng, vì trà vẫn chứa caffeine kích thích tiết acid dạ dày. Thay vào đó có thể uống trà hoa cúc, trà gừng nhẹ.
- Khi nào có thể bắt đầu ăn lại bình thường? → Cần duy trì chế độ ăn kiêng ít nhất 6-8 tuần sau khi hết triệu chứng. Việc tái đưa thực phẩm vào chế độ ăn cần từ từ và theo dõi phản ứng của cơ thể.
- Có cần nhịn đói khi đau dạ dày? → Không nên nhịn đói vì sẽ làm tăng tiết acid dạ dày. Thay vào đó nên ăn nhỏ giọt, chia nhiều bữa trong ngày với thực phẩm dễ tiêu.
- Nấu chín kỹ thực phẩm có giúp giảm kích ứng không? → Có. Thực phẩm được nấu chín mềm sẽ dễ tiêu hóa hơn và ít gây kích ứng niêm mạc dạ dày. Tuy nhiên vẫn cần tránh các thực phẩm trong danh mục kiêng kỵ.
Nguồn tham khảo
- Hướng dẫn điều trị của Hội Tiêu hóa Việt Nam
- Khuyến cáo chế độ dinh dưỡng cho bệnh nhân viêm loét dạ dày của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO)
- Các nghiên cứu lâm sàng về mối liên quan giữa chế độ ăn và bệnh dạ dày
